Αισθητικό Δάσος Καισαριανής © Οι Φίλοι των Εθνικών Πάρκων

Αισθητικό Δάσος Καισαριανής

Οι Φίλοι των εθνικών πάρκων εκπόνησαν έργο με τίτλο “Αξιολόγηση και εκτίμηση της βιοιποικιλότητας σε ευρύτερο τμήμα του αισθητικού δάσους Καισαριανής των περιοχών NATURA 2000 GR3000006 (ΥΜΗΤΤΟΣ- ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ-ΛΙΜΝΗ ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗΣ) KAI GR3000015 (OΡΟΣ ΥΜΗΤΤΟΣ)”.

Το έργο εκπονήθηκε για λογαριασμό της Μονάδας Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχοινιά και Προστατευόμενων Περιοχών Σαρωνικού Κόλπου του ΟΦΥΠΕΚΑ (πρώην Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχοινιά – Μαραθώνα, Υμηττού και Νοτιοανατολικής Αττικής) και είχε διάρκεια από το 2021 έως τα τέλη του 2022.

Σκοπός του έργου ήταν:
– να καταγραφούν τα φυσικά στοιχεία της περιοχής ιδίως σε συνάρτηση με τις ανθρώπινες δραστηριότητες, τις ανάγκες αναψυχής και τις πιέσεις & απειλές που ασκούνται στο οικοσύστημα
– να προταθούν μέτρα διαχείρισης για τη βελτίωση του Αισθητικού Δάσους, αφενός ως φυσικού οικοσυστήματος και αφετέρου ως “πράσινου διαδρόμου” που συνδέει το λεκανοπέδιο με τον Υμηττό
– να δοθούν οδηγίες για τη διαχείριση της βλάστησης, προς όφελος των λειτουργιών του οικοσυστήματος και των ζωικών ειδών
– να δοθούν οδηγίες για τη διαχείριση των επισκεπτών και τη ρύθμιση της πίεσης που ασκούν στο οικοσύστημα.

Η τελική αναφορά του έργου είναι διαθέσιμη εδώ.

Τα κυριότερα συμπεράσματα που προέκυψαν από το έργο είναι τα εξής:
1. Το οικοσύστημα του Υμηττού και το Αισθητικό Δάσος Καισαριανής έχουν εξέχουσα θέση στην ιστορία και τον πολιτισμό των κατοίκων των Αθηνών και προσφέρουν την ευκαιρία σε πολλούς Αθηναίους να έρχονται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον.
2. Η μακροχρόνια απαγόρευση της βόσκησης, της θήρας, της δόμησης και των περισσότερων οικονομικών δραστηριοτήτων τόσο στο Αισθητικό Δάσος όσο και στον Υμηττό γενικότερα, έχουν συμβάλει στη διατήρηση του οικοσυστήματος σε καλή κατάσταση. Επιπλέον, η εφαρμογή διαχειριστικού σχεδίου δεκαετούς διάρκειας (2021-2031) από τη Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, καθιστά το Αισθητικό Δάσος μια από τις λίγες προστατευόμενες περιοχές της χώρας που βρίσκονται υπό ενεργό διαχείριση και φροντίδα.
3. Ο μεγαλύτερος πλούτος ειδών όσον αφορά τα πουλιά, τα θηλαστικά, τα ερπετά και τα έντομα, καταγράφεται στις εκτάσεις που καλύπτονται από φρύγανα, θαμνότοπους και αραιά δάση με διάκενα και ποικιλία υποορόφου. Γενικότερα, τα περισσότερα είδη ευνοούνται από την εναλλαγή των δασών με τις ανοικτές εκτάσεις. Όσον αφορά τα φυτά, ο μεγαλύτερος πλούτος ειδών καταγράφεται στις ανοιχτές, θαμνώδεις, φρυγανικές ή πετρώδεις εκτάσεις.

Ωστόσο σημειώνονται αρκετοί παράγοντες που απειλούν την ακεραιότητα του οικοσυστήματος:
1. Η διαρκής επέκταση του λεκανοπεδίου προς όλες τις κατευθύνεις δεν αφήνει την Υμηττό ανεπηρέαστο: Η κατασκευή της Λεωφόρου Αλίμου-Κατεχάκη και της Περιφερειακής Λεωφόρου Υμηττού, οι εγκαταστάσεις κεραιών που έχουν καταλάβει μεγάλο μέρος της κορυφογραμμής, καθώς και η διαρκής επέκταση των κοιμητηρίων ή η κατασκευή νέων, μειώνουν σταδιακά το φυσικό χώρο και κατακερματίζουν το οικοσύστημα.
Μετά και την οικιστική ανάπτυξη της ανατολικής του πλευράς, ο Υμηττός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα απομονωμένο οικοσύστημα για πολλά από τα είδη που φιλοξενεί, λειτουργώντας από οικολογική άποψη ως νησί.
2. Οι πιέσεις που δημιουργούνται από τους επισκέπτες περιλαμβάνουν: τον μεγάλο αριθμό τροχοφόρων τα Σαββατοκύριακα που αλλοιώνει την εμπειρία των επισκεπτών, την κίνηση μηχανών εκτός δρόμου στα μονοπάτια και τις πλαγιές που προκαλεί διάβρωση, τη συσσώρευση σκουπιδιών γύρω από τους χώρους στάθμευσης και τέλος τη συλλογή λουλουδιών που επηρεάζει πολύ αρνητικά τους πληθυσμούς ορισμένων ειδών.
3. Η επέκταση του Αΐλανθου ως εισβλητικού είδους, αν και περιορίζεται προς το παρόν γύρω από τις πολυσύχναστες περιοχές, αποτελεί σοβαρό κίνδυνο αλλοίωσης του οικοσυστήματος εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα.
4. Η διαχείριση του δάσους μεταπολεμικά βασίσθηκε στο δίπτυχο προστασία-αναδάσωση και βοήθησε το οικοσύστημα να ανακάμψει. Ωστόσο ορισμένες πρακτικές του παρελθόντος, όπως η φύτευση ειδών ξένων προς την περιοχή, έχουν αφήσει αρνητικό αποτύπωμα στο οικοσύστημα. Μεγάλοι αριθμοί από ευκαλύπτους και κυπαρίσσια της Αριζόνας αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία του τοπίου.
Επιπλέον η επέκταση των πεύκων εις βάρος των θαμνότοπων και των φρυγάνων, είτε εξαιτίας των αναδασώσεων είτε εξαιτίας φυσικής αναγέννησης, θέτει σε κίνδυνο τα πιο ποικίλα οικοσυστήματα και τα πιο ενδιαφέροντα είδη του Υμηττού. Το ζήτημα αυτό έχει επισημανθεί ήδη από αρκετές δεκαετίες και από αρκετούς ερευνητές.
5. Οι πυκνές και ομήλικες συστάδες πεύκων απαιτούν επιπλέον διαρκείς και δαπανηρές παρεμβάσεις όπως οι αραιώσεις, καθώς και αυξημένα μέτρα για την πρόληψη των πυρκαγιών, όπως οι αποκλαδώσεις, μέτρα που ακόμη και αν ληφθούν έγκαιρα δεν διασφαλίζουν ότι θα αποφευχθεί μια καταστροφική πυρκαγιά.
6. Το οικοσύστημα του Αισθητικού δάσους αποτελούμενο από Μεσογειακά δάση και θαμνώνες, με κυριότερα είδη δέντρων τα πεύκα και τα κυπαρίσσια, σε συνδυασμό με τις ξηρές συνθήκες του καλοκαιριού δημιουργεί μεγάλο κίνδυνο πυρκαγιών. Οι φωτιές που σημειώνονται σχεδόν κάθε χρόνο σε μικρή ή μεσαία κλίμακα στον Υμηττό, καθώς και ο επαπειλούμενος κίνδυνος μεγάλης πυρκαγιάς, θα πρέπει να συνεκτιμηθούν σε συνδυασμό αφενός με την παρατηρούμενη κλιματική μεταβολή και αφετέρου με το ρόλο των πεύκων στη δυναμική των μεσογειακών οικοσυστημάτων, δηλαδή στον τρόπο που τα οικοσυστήματα αυτά υπόκεινται σε περιοδικές διαταραχές.
7. Μετά τις αυξανόμενες καταστροφικές δασικές πυρκαγιές που συνέβησαν την περασμένη δεκαετία διεθνώς, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι πολλά δάση κωνοφόρων μεταβαίνουν σε διαφορετικού τύπου οικοσυστήματα, ακόμη και σε ερημικά. Ο όρος “μέγα-πυρκαγιές” (megafires) έχει προταθεί για να περιγράψει τις πυρκαγιές πολύ μεγάλης έντασης που καταστρέφουν ακόμη και δάση που θεωρούνταν απρόσβλητα από τη φωτιά έως το 2015 (π.χ. τα δάση σεκόγιας της Καλιφόρνιας των Η.Π.Α.).
8. Από την ανάλυση των δεδομένων, αναδεικνύεται η ανάγκη διαχείρισης των μεσογειακών οικοσυστημάτων, όπως και το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, κατά τρόπο που τα καθιστά αφενός ανθεκτικότερα στην κλιματική μεταβολή και περισσότερο ικανά να προσαρμόζονται σε αυτήν, και αφετέρου λιγότερο ευπρόσβλητα στις έντονες διαταραχές που αποτελούν κίνδυνο και για την ανθρώπινη ζωή.

Στο τελευταίο κεφάλαιο της έκθεσης παρέχονται συγκεκριμένες προτάσεις διαχείρισης για την αντιμετώπιση των πιέσεων και των απειλών που εντοπίστηκαν και τη βελτίωση της λειτουργίας της περιοχής ως πράσινου διαδρόμου. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν:
1. Γενικά διαχειριστικά μέτρα σχετικά με τις τεχνικές αναδάσωσης και τα είδη που θα χρησιμοποιούνται καθώς και τη διαχείριση των δασικών διάκενων, των θαμνώνων, των φρυγανών και του νεκρού ξύλου εντός του δάσους.
2. Ειδικά μέτρα διαχείρισης για τη βελτίωση των συστάδων δρυός, την αποκατάσταση του παρόχθιου οικοσυστήματος του ρέματος Καισαριανής καθώς και των κοινοτήτων φρύγανων και τη βελτίωση των ενδιαιτημάτων της άγριας ζωής.
3. Μέτρα που συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του πράσινου διαδρόμου, όπως η δημιουργία μονοπατιού – ποδηλατοδρόμου κατά μήκος του πράσινου διαδρόμου, η δημιουργία κυκλικής λεωφορειακής γραμμής για τη βελτίωση της πρόσβασης των επισκεπτών, η δημιουργία νέου χώρου αναψυχής, η βελτίωση των μονοπατιών πρόσβασης και της δενδροστοιχίας κατά μήκος της Λεωφόρου Εθνικής Αντιστάσεως (κύριος δρόμος πρόσβασης στο Αισθητικό Δάσος).
4. Στοχευμένα μέτρα ευαισθητοποίησης των επισκεπτών που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των πιέσεων, όπως η εγκατάσταση πύλης εισόδου στο Αισθητικό Δάσος, όπου οι επισκέπτες θα ενημερώνονται για τα θέματα που πρέπει να προσέχουν κατά την επίσκεψή τους.

Ο Βοτανικός Κήπος της Μονής Καισαριανής που έχει δημιουργηθεί από το Φιλοδασική Ένωση Αθηνών προσφέρεται για δραστηριότητες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.


Συστάδα φτελιάς στην πηγή Καλοπούλα του Αισθητικού Δάσους Καισιαριανής.


Ο Αΐλανθος είναι Ασιατικό είδος δένδρου που εξαπλώνεται ραγδαία σε πολλές περιοχές της χώρας μας. Εδώ στην είσοδο της Μονής Καισαριανής.


Ελάχιστες συστάδες χνοώδους δρυός (Quercus pubescens) εμφανίζονται στο Αισθητικό Δάσος.


Διάκενο με φρύγανα μέσα στο Αισθητικό Δάσος Καισαριανής. Οι εκτάσεις αυτές φιλοξενούν σημαντικό αριθμό ειδών, ωστόσο συρρικνώνονται διαρκώς εξαιτίας της επέκτασης των πεύκων αλλά και ορισμένων ξενικών ειδών όπως εδώ οι ευκάλυπτοι (στο δεξί άκρο της φωτογραφίας).


Στις ανοικτές φρυγανικές ή βραχώδεις εκτάσεις ανθίζουν το φθινόπωρο αρκετά βολβώδη φυτά, όπως το κολχικό Colchicum cupanii.


όλες οι φωτογραφίες:
© Οι Φίλοι των Εθνικών Πάρκων.


Τέλος στο πλαίσιο του προγράμματος εκπονήθηκε το Έντυπο Οδηγιών για τους διαχειριστές του Αισθητικού Δάσους Καισαριανής και του ευρύτερου οικοσυστήματος του Υμηττού, που παρέχει λεπτομερείς οδηγίες για τους διαχειριστές και τους εργαζόμενους στο δάσος Καισαριανής, οι οποίες αφορούν την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, τις φυτεύσεις, τις εργασίες υλοτομίας και τη διαχείριση του νεκρού ξύλου, τη διαχείριση των δασικών διάκενων και τη διαχείριση προς όφελος της άγριας πανίδας. Οι οδηγίες ευνοούν λύσεις που βασίζονται στη φύση, αποφεύγοντας τα βαρέα μηχανήματα και εμπλέκοντας εθελοντική εργασία όπου είναι δυνατόν.

Το έντυπο Οδηγιών για τους διαχειριστές του Αισθητικού Δάσους Καισαριανής και του ευρύτερου οικοσυστήματος του Υμηττού είναι διαθέσιμο εδώ.

Don`t copy text!